Sampung taon nang nagtitinda ng street food si Jen Perez, 38, kasama ang kanyang asawa sa loob ng UP Diliman. Bukod sa mga estudyante, pangunahin niyang mamimili ang joggers na pumapalibot sa kampus.

Ngunit mula Oktubre, umunti ang tao sa kampus dahil sa sunod-sunod na bagyo, tulad ng mga bagyong Kristine, Nika, at Pepito. Sa mga panahong tulad nito, napipilitan si Perez na isara ang kanyang kiosk.

“Pag bumagyo kasi, wala kaming income. Kasi syempre pag maulan, walang taong tatakbo dito sa oval. So wala kaming mapagkukunan ng income namin,” ayon kay Perez.

Kasama ang kanyang asawa, nagtitinda si Perez ng kwek-kwek, pancit canton, at iba pang street food malapit sa Melchor Hall. (Sidney Fernando/Philippine Collegian)

Bagaman bawat taon ay tinatamaan ang Pilipinas ng higit-kumulang 20 bagyo, sa paglipas ng mga taon naging mas malakas at halos sunod-sunod na ang mga ito. Bukod sa pinsalang hatid nito sa iba-ibang bahagi ng bansa, isa rin sa nagiging biktima ang kabuhayan ng mga manininda sa UP.

Kawalan ng Kita

Naghahatid ng pagkain at serbisyo sa abot-kayang presyo ang mga manininda ng UP hindi lamang sa mga estudyante kundi pati na rin sa ibang miyembro ng komunidad. Ngunit kapag bilang lamang ang tao sa kampus dulot ng bagyo, madalas silang nagigipit.

Bukod sa nawawalan ng baon sa eskwelahan ang apat na anak ni Perez kapag hindi siya nakapagtitinda, nababawasan din ang kanilang pambayad ng matrikula.

“Siyempre, no choice [kami] kundi mangutang. Ganoon naman lang yung solusyon namin doon pag wala talaga kaming [mabenta] dito sa UP. Isa yun sa pinakamahirap para sa amin,” ani Perez.

May ibang pagkakakitaan naman ang ilang manininda sa panahong nawawalan ng pasok, ayon kay Narry Hernandez, tagapangulo ng Samahang Manininda sa UP Campus. Aniya, mas laganap ito noong pandemya kung saan namamasukan ang mga manininda sa konstruksyon, paglalaba, o iba pang trabaho dahil sa kawalan ng face-to-face classes.

Ngunit gustuhin man ng ilang manininda na maghanap ng ibang pagkakakitaan, mahirap na talikuran ang hanapbuhay na ilang taon o dekada na nilang tinatahak sa UP. Nagiging hadlang din sa paghahanap ng bagong trabaho ang edad at problema sa kalusugan.

Ganito ang kaso kay Roberto Paguinto, isang magtataho na nagtitinda malapit sa Institute of Mathematics at sa Academic Oval. Dahil dati siyang na-stroke at patuloy siyang umiinom ng gamot para rito, limitado ang mapapasukan niyang trabaho.

“Kasi matanda na ako, hindi ko na kayang maghanapbuhay ng iba, kasi ito lang alam ko, taho lang. Hindi ko na kaya yung konstruksyon … kahit [saan] hindi ako matatanggap,” ani Paguinto.

Araw-araw nagtitinda ng taho si Roberto Paguinto sa labas ng Institute of Mathematics pati sa Academic Oval. (Sidney Fernando/Philippine Collegian)

Pagbabago sa Panahon

Sa paglipas ng taon, natunghayan din ni Perez ang paglubha ng mga kalamidad sa bansa.

Ang Pilipinas ay isa sa pinakananganganib na bansa sa pinsalang dala ng climate change. Ito ang pagbabago sa klima sa panandaliang panahon, bunga ng gawaing tao, na nagdudulot ng pagtindi ng mga kalamidad tulad ng bagyo.

Litaw ito sa pananalasa ng anim na bagyo sa Pilipinas sa loob lamang ng isang buwan, kung saan apat ay naging super typhoon. Inaasahan ding magpapatuloy ang mga bagyo hanggang sa simula ng 2025, ayon sa Philippine Atmospheric, Geophysical and Astronomical Services Administration.

Ngunit hindi rin pantay-pantay ang epekto ng bagyo sa bawat komunidad. Mas bulnerable ang maliliit na maninindang bahagi ng impormal na sektor, kung saan kabilang ang mga negosyong hindi rehistrado o hindi sakop ng proteksyon ng batas.

Sa pagkakataong bukas tuwing bagyo ang mga kiosk ng pancit canton sa Vinzons Hall, nagiging matumal ang benta ayon sa mga manininda. (Sidney Fernando/Philippine Collegian)

Nauuwi lang ito sa mas mapanganib na kondisyon ng pagtitinda. Sa UP,  karamihan ng mga manininda ay walang permanenteng kiosk—kung kaya’t karaniwan silang gumagamit ng kariton bilang lagayan ng kanilang mga pinagbebenta. Hindi bihirang mawasak ito o ang iba pang gamit dahil sa malakas na ulan at hangin, ayon kay Hernandez.

Paghiling ng Pagkalinga

Kagaya ng maraming ibang manininda, walang natanggap si Perez na tulong-pinansyal o ayuda mula sa administrasyon ng UP nitong mga nagdaang linggo.

May mga proyekto naman ang administrasyon, tulad ng Padayon Public Service Office, na naghahatid ng tulong sa mga komunidad na naapektuhan ng bagyo. Ngunit batay sa karanasan ng ilang manininda, hindi laging naaabot ng administrasyon ang lahat ng nangangailangan.

Noong mga nagdaang kalamidad, pangunahing nagmula sa mga organisasyon at estudyante ng UP ang natanggap na tulong ng mga manininda, ayon kay Hernandez. Bagaman malaking bagay ang mga inisyatibang ito, aniya, madalas hindi ito sapat upang pantustos sa kanilang pangangailangan.

Dagdag ni Hernandez, dapat maging mapagkalinga ang unibersidad sa lahat ng sinasakupan nitong sektor. Kaya inaasahan ng kanyang samahan na bumuo pa ang administrasyon ng inisyatibang magbabahagi ng tulong-pinansyal o ibang tulong sa kanila.

“[Kung may mahihiling kami sa admin], financial [assistance] siguro, kahit pandagdag po muna,” ani Perez. “Kasi talagang pagkabagyo, on the spot lahat ng paninda namin masisira. Wala din kaming mapagtitindahang iba, kundi dito lang din sa UP.” ●