Handang ialay ni Oscar Pelayo, 64, ang kanyang buhay alang-alang sa kapakanan ng mga katutubo sa Sitio Marihangin sa Brgy. Bugsuk sa Balabac, Palawan. Bagaman di-katutubo, si Oscar ang tumatayong lider ng mga residente ng sitio at nangunguna sa paggiit ng karapatan ng mga katutubo sa islang sinilangan.
“Siya yung totoong bayani namin. Hindi niya binibitawan yung pangako niya, yung paninindigan niya na ito yung tama, kailangan nating tulungan [ang mga katutubo],” paglalarawan ni Maria, hindi niya tunay na pangalan, sa amang si Oscar.
Kaya ganoon na lamang ang pagkabigla niya nang arestuhin ang kanyang ama noong Mayo 17 sa kasong illegal fishing, na isinampa ng pulis ng Balabac at Jewelmer Corp.
Para kay Maria at mga residente ng sitio, ang sunod-sunod na pandarahas ang estratehiya ng Jewelmer at San Miguel, na may proyektong ecotourism sa isla, upang mapahina ang paggiit ng mga katutubo sa kanilang karapatan at tuluyang mapaalis ang mga ito sa isla.
‘Gawa-gawang kaso’
Hindi inaasahan ng pamilya ni Oscar ang hatol ng Brooke’s Point Municipal Court dahil una nang ibinasura ang iba pang kaso laban sa lider-katutubo gaya ng direct assault at trespassing sa mismong tradisyonal na pangisdaan ng mga katutubo.
Labinsiyam na taon nang nakabinbin ang kaso mula nang ihain ito laban kay Oscar noong 2006. Ayon sa hatol, nakitaan ng cyanide ang bangkang gamit ni Oscar sa pangingisda. Ngunit pinabulaanan ito ni Maria dahil nawawala raw ang bangka ng ama niya noong panahong iyon.
Hinihinala niya na tinanim lang ang cyanide lupang idiin si Oscar sa krimen.
Kaya ngayon, inaasahan na lang ng pamilya na maibabasura din ang kaso gaya ng mga nauna, lalo na’t binuhay lamang ito ngayon sa gitna ng tumitinding pandarahas ng San Miguel, Jewelmer, at mismong pulis laban sa mga katutubo.
Mula noong 1981 nang ibigay sa Jewelmer ang tradisyunal na pangisdaan ng mga katutubo sa Balabac, pinagbawalan na ang mga katutubo na maghanapbuhay dito. At simula nito, tumindi nang tumindi ang panggigipit ng korporasyon sa mga katutubo.
Pag-aresto sa Marihangin 10
Sa mismong araw ng pag-aresto kay Oscar, nakalaya ang 10 residente—kung saan siyam ay katutubo—na inaresto noong Mayo 15 sa kasong grave coercion. Ngunit hanggang ngayon ay lumilikom ang Sambilog, organisasyon ng mga katutubo’t mangingisda, ng P360,000 pampiyansa.
Si Caesar Ortega, dating acting executive director ng National Commission on Indigenous Peoples at abogado rin ng San Miguel Corporation, ang nagsampa ng kaso kaugnay ng umano’y marahas na pagharang ng mga residente ng sitio noong nakaraang taon sa kanyang mga tauhan.
Itinanggi ng mga residente na marahas nilang hinarang ang mga tauhan ni Ortega at igiit na ipinagtatanggol lamang ang kanilang lupain.
Matinding takot ang nangibabaw sa katutubong Molbog na si Halayda Nasiron noong inaresto siya at ang ibang kasama sa Marihangin 10, sapagkat may sakit ang kanyang anak noong panahong iyon. Sa takot na iwan ang anak sa sitio, napilitan si Halayda na isama ang bata sa presinto kahit pa nilalagnat ito.
“Lupa lang naman po namin ang ipinaglalaban namin. Bakit po ba pinahihirapan kami [ng San Miguel]? Ramon Ang, maawa ka sa amin. … Nananawagan po kami sa [gobyerno] na bigyan kami ng kalayaan,” hiling ni Halayda sa isang Facebook post ng Sambilog.
Ikatlong sapilitang pagpasok
Kinabukasan noong Mayo 18, 3 n.u., muling binalot ng takot ang sitio matapos sapilitang pumasok ang karagdagang 41 pribadong guwardiya ng JMV Security Services. Ayon sa mga residente, armado ang mga guwardiya dahil nakitaan nila ito ng baril, itak, at steel bar.
Nanutok rin ng baril ang mga guwardiya sa tatlo pang residente, ayon sa mga taga-sitio.
Kinontrata ang security agency ng Alpha Law Partners, kung saan bahagi si Ortega, sa pagtatalaga ng mga guwardiya sa isang proyekto nito.
Kinondena ng iba-ibang grupo ang sunod-sunod at tumitinding pandarahas ng San Miguel sa mga residente ng Sitio Marihangin, kabilang na ang pag-aresto kay Oscar kaugnay ng kasong illegal fishing.
“This charge is a clear attempt to silence the Molbog, Palaw’an, and Cagayanen indigenous peoples, alongside non-indigenous farmers and fisherfolk, who have resisted corporate land and sea grabbing in their ancestral domain for decades,” saad sa isang pahayag ng Pambansang Kilusan ng mga Samahang Magsasaka.
Sa kasalukuyan, binabantayan ng mga residente ang sitio laban sa muling panghihimasok ng mga guwardiya. Bunga nito, nahihirapan silang maghanapbuhay dulot ng pagod, puyat, at gutom mabantayan lamang maghapon ang kanilang sitio.
“Nananawagan ako sa lahat na ipagdasal ang kaligtasan ni papa. Ipagdasal ang chances na mabago ang desisyon ng korte at maitama ang desisyon na pinaniniwalaan naming may kulang,” ani Maria. ●
Unang nailathala sa isyu ng Kulê noong ika-27 ng Mayo 2025.
