Ang sumusunod na interbyu kay Bernabe Buscayno ay bahagi ng isang serye ng mga interbyu tungkol sa buhay ng mga kilalang detenido-pulitikal. Tulad ni Jose Ma. Sison, si Buscayno na inakusahan na alyas Kumander Dante, ay kasama sa kasong subversion. Sa nasabing kaso, siya ay sinintesiyang mamatay sa pamamagitan ng firing squad, kasama sina dating Senador Benigno Aquino at dating tinyente ng PC na si Victor Corpus. Ang inakusahan at hinatulang lider ng New People’s Army (NPA) ay nahaharap din sa kasong Andrea-Karagatan o rebellion, kung saan kasama rin niya si Sison.

Si Kumander Dante ay kinikilalang bilang isa sa mga pangunahing bahagi ng armadong kilusan na kaisa sa idolohiya ng Partido Komunista ng Pilipinas.

Simula noong madakip si Bernabe Buscayno noong 1976 sa Pampanga, namalagi na si Buscayno sa kamay ng mga militar. Kasalukuyan siyang nakapiit sa isang maliit na selda sa Military Secure Unit sa Camp Crame.

Philippine Collegian: Paano kang napasali sa tinatawag na rebolusyonaryong kilusan?

Bernabe Buscayno: Una akong sumali sa iba’t ibang anyo ng pakikibaka sa aming lalawigan noong ako’y 17 taon gulang lamang. Sa panahon ng aking paglahok sa mga pakikibakang iyon, unti-unting lumalim ang aking makauri at pampulitikang kamulatan, gayundin ang aking pag-unawa sa mga katangian ng rebolusyong Pilipino. Matapos ang tatlong taon, ako ay naging ganap na kasapi ng lumang pampulitikang organisasyong anakpawis. Nag-organisa ako ng masang magsasaka, manggagawang bukid at iba pang mamamayan sa Gitnang Luzon.

Noong 1968, matapos magkawatak-watak ang lumang partido, sumanib ako sa muling-tatag na talibang organisasyong anakpawis. Gumanap kami ng iba’t ibang gawain na naglalayong lubos na mapalaya ang mga manggagawa’t magsasaka at magkaroon ang bayan ng tunay na pambansang kasarinlan. Ganoon ang aking pagpupunyagi hanggang sa ako’y dakpin ng gobyerno noong 1976.

PC: Sa iyong palagay, bakit inasikaso ng awtoridad ang kasong Karagatan-Andrea matapos ang dalawang taong “pananahimik?”

BB: Ako ay nakaharap sa dalawang kaso. Ang isa ay ang subversion case namin ni Vic Corpus at dating Senador Aquino at ang ikalawa ay ito ngang kasong Karagatan-Andrea o rebellion. Sa una, sinintensiyahan na kami ng kamatayan sa pamamagitan ng firing squad. Nasa reviewing authority ngayon ang kasong ito at naghihintay ng pasiya.

Ang kasong Karagatan-Andrea ay pinagkakaabalahan ngayon, hindi dahil ibig nilang tapusin ito. Ang kaabalahan ay sa pagpiprisinta at perpetiwasyon ng testinmonya ng mga saksi ng gobyerno, na imbes na makapagpapadali ay makapagpapalawig sa kaso. Sa palagay ko, may ibang motibo ang gobyerno laluna kung isasaalang-alang na ang kasong ito ay sinsabing may kinalaman sa isang dayuhang bansa.

PC: Ano ang opinyon mo sa kalalabasan ng kaso? Ano ang binabalak mong gawin tungkol dito?

BB: Mahirap masabi, sapagkat sa sistema ng hustisya na mayroon tayo, laluna ngayon, hindi mo basta maibabatay ang iyong palagay sa kung ikaw ay may kasalanan o wala. Dapat mo ring isaalang-alang kung sino ka at kung sino ang kalaban mo. Sa ngayon, ipinapaubaya ko na lamang sa aking abogado ang mga dapat gawin.

PC: Sa tagal ng iyong pagkabilanggo, napag-isipan mo na ba ang mga pangyayari? Mayroon ka bang pinagsisisihan?

BB: Ang pagbabalik-aral sa mga pangyayari sa nakaraan ang halos umuokupa ng isipan ng isang bilanggong nasa isolation na katuald ko. Subalit hindi pa sumasagi sa isip ko na pagsisihan ang mga ginawa ko na siyang nagdala sa akin sa bilangguan. Marahil, kung mabigyan ulit ako ng pagkakataon, magagawa ko pa ang mga iyon nang mas mahusay.

PC: Ano ang mga plano mo ngayon?

BB: Kung para sa pansarili kong hinaharap, wala. Makikisali pa rin ako sa plano ng ating sambayanan.

PC: May pagbabago ba sa iyong mga paniniwala ngayon? 

BB: Wala, liban sa pagnanais kong matuto pa at maging mayaman sa karanasan.

PC: Kuwentuhan mo kami tungkol sa iyong pagkakabilanggo.

BB: Limang taon na ako sa isolation. Ang tangi kong kalayaang kumilos ay mula sa aking selda tungo sa banyo. Walang anumang masasabing recreation, halos hindi ako naaarawan at wala ring nakakausap. Ganoon pa man, hindi ako pinapangibabawan ng inip. Pinahirapan ako sa unang gabi ko sa kampo, subalit ang pagpapahirap sa akin ay maituturing lamang na “testing” kung ihahambing sa dinanas ng iba.

PC: Alam mo ba ang mga pangyayari sa labas ng bilangguan? Mga pangyayari sa ating bayan?

BB: Lagi kong sinisikap na masubaybyan ang mga nangyayari sa labas ng bilangguan, subalit malaking balakid ang pagiging nasa kulungan. Kaya sa aking paniwala’y kakunti pa rin ang aking nalalaman.

PC: Ano ang masasabi mo tungkol sa pag-aalis ng Martial Law?

BB: Ang sinasabing pag-aalis ng Martial Law ay isang panlalansi at masakit na biro sa ating mamamayan. Sapagkat ang totoo, ang mga ipinataw at pinairal na sistema ng pamamhala sa atin bago ang sinasabing pag-aalis ng martial law ay nagpapatuloy pa rin nang halos walang bawas.

Masakit na biro, sapagkat noong hindi pa ginagawa ang sinasabing Martial Law, pansamantala lamang ang lahat, gaya ng mga nasa kapangyarihan at ng kanilang ekstra-ordinaryong pamamalakad, at gayundin ang mga kasawiang-palad ng mga mamamayan. Subalit nang “alisin” ang Martial Law, na naging permanente ang lahat.

Anumang ibig itaguri o ipalamuti ng kasalukuyang rehimen sa yugtong ito ng ating kasaysayan, hindi maikukubli na ang ating bayan. Mula noong 1972 ay sumailalim at naging biktima na ng reaksyonaryong pananalasa, kadiliman, pasismo at malapiyudal at neokolonyal na pagpapanibagong-tatag.

PC: Kung sakaling nasa labas ka ng bilangguan ngayon, ano marahil ang gagawin mo?

BB: Mahirap sabihin, pero marahil, kung nasa labas ako ng bilangguan ngayon, alam ko na ang gagawin ko.

PC: Pangwakas na salita para sa aming mambabasa?

BB: Gusto ko silang makatagpong lahat. ●

Nailathala sa isyu ng Kulê noong ika-3 ng Pebrero, 1982, gamit ang pamagat na “Kung nasa labas na ako ng bilangguan…”